Cách Story Protocol muốn tái định hình kinh tế của sở hữu trí tuệ

Sở hữu trí tuệ (IP) đang âm thầm trở thành một trong những mặt trận thực tiễn nhất của blockchain — không phải dưới dạng nghệ thuật số, mà là một hạ tầng có thể lập trình kết nối AI, game và quyền sáng tạo. BeInCrypto đã trò chuyện với Andrea Muttoni, Chủ tịch kiêm Giám đốc Sản phẩm của Story, một nền tảng IP on-chain đang xây dựng đường ray cho cấp phép toàn cầu và tự động hóa tiền bản quyền.

Trong cuộc phỏng vấn này, Muttoni giải thích vì sao việc phổ cập có thể đến như một khoảnh khắc văn hóa hơn là một cột mốc kỹ thuật, cách token $IP gắn kết giá trị với hoạt động sáng tạo, và “khả năng tương tác pháp lý” sẽ có ý nghĩa gì cho thập kỷ tiếp theo của quyền số.

Sự trỗi dậy của IP có thể lập trình và kiến trúc phía sau Story

Story Protocol, công ty đứng sau Story Network, ra mắt vào tháng 02/2025 và đặt mục tiêu trở thành “lớp IP của Internet”.

Sau khi huy động được 54 triệu USD vào năm 2023 và thêm 80 triệu USD vào năm 2024 do a16z dẫn dắt, đội ngũ đã ra mắt một blockchain layer-1 được xây dựng chuyên biệt. Blockchain này hỗ trợ IP Assets (tác phẩm được token hóa), Programmable IP Licenses (PILs), và một Mô-đun tiền bản quyền để phân phối doanh thu theo thời gian thực, on-chain.

“Chúng tôi xây dựng Story để biến sở hữu trí tuệ thành thứ có thể lập trình được trên nhiều định dạng,” Muttoni nói. “Dù là dữ liệu do AI tạo ra, tài sản ảo hay IP phim ảnh, người sáng tạo cần một cách minh bạch để cấp phép và kiếm tiền từ tác phẩm của mình.”

Những người ủng hộ xem kiến trúc này là nền tảng cho tính minh bạch về nguồn gốc và cấp phép có thể lắp ghép. Những người hoài nghi đặt câu hỏi liệu các giấy phép bằng hợp đồng thông minh có đứng vững trước tòa khi chưa được công nhận pháp lý hay không.

Bước ngoặt đang định hình cho IP on-chain

Với hơn 80 nghìn tỷ USD tài sản sáng tạo trên toàn cầu, IP on-chain đang nổi lên như một lớp thị trường kết nối nhà sáng tạo, doanh nghiệp, và các nền tảng AI. Story đã có hơn 200 đội ngũ và 20 triệu lượt đăng ký IP trong các lĩnh vực giải trí, game và ứng dụng dữ liệu.

“Sẽ không có một điểm bùng nổ duy nhất cho IP on-chain vì sở hữu trí tuệ luôn tiến hóa,” Muttoni nói. “Chúng tôi xây dựng Story để tiến hóa song song — với các tích hợp trên AI, game và Hollywood — để người sáng tạo có thể theo dõi và cấp phép tác phẩm trực tiếp.”

“Điểm bùng nổ thực sự có thể không nằm ở con số thô mà là một khoảnh khắc văn hóa — như việc một bản remix nghệ thuật BTS được biến thành game với chia sẻ doanh thu tự động qua Story,” ông nói thêm. “Khi hàng triệu người dùng IP on-chain mà không nhận ra đó là Web3, thì sự chuyển dịch đã diễn ra.”

Quan điểm này phù hợp với Báo cáo Sở hữu Trí tuệ Thế giới năm 2024 của WIPO, trong đó ghi nhận năng lực IP toàn cầu vẫn tập trung ở chưa đến mười nền kinh tế. Báo cáo cũng cho biết các thị trường IP số vẫn dựa vào tích hợp ở cấp thể chế hơn là kỹ thuật. Điểm bùng nổ của IP được token hóa có thể phụ thuộc nhiều vào sự hài hòa chính sách không kém gì việc người dùng chấp nhận sản phẩm.

Hiệu quả và hạ tầng phí bản quyền mới trên Story

Các hệ thống trả tiền bản quyền truyền thống như ASCAP thanh toán theo quý cho người sáng tạo qua nhiều tầng trung gian. Story muốn hiện đại hóa quy trình đó.

“Hôm nay, tiền bản quyền đi qua các trung gian mờ mịt và mất nhiều tháng mới đến tay người sáng tạo,” ông nói. “Trên Story, tiền bản quyền có thể lập trình được quyết toán trong vài giây, không phải vài tháng — và di chuyển toàn cầu không ma sát. Điều đó là bước ngoặt đối với nghệ sĩ độc lập và các thị trường mới nổi.”

Tuy vậy, như Ghi chú Fintech năm 2025 của IMF cảnh báo, việc quyết toán được token hóa theo thời gian thực có thể làm tăng rủi ro hệ thống nếu giám sát và bộ đệm thanh khoản đi sau. Chi trả tức thì rất mạnh — nhưng nếu thiếu các biện pháp bảo vệ, nó có thể vượt trước quy định. Thành công dài hạn của Story có thể phụ thuộc vào việc tích hợp với hạ tầng tài chính có quản lý.

Khuyến khích và tích hợp trên khắp nền kinh tế IP

“Hệ thống IP hiện tại đang lỗi thời,” Muttoni nói. “Người sáng tạo và doanh nghiệp đang xung đột với các công ty AI, nhưng điều cần thiết là một khung gốc công nghệ, nơi IP có thể được cấp phép tự do và được bảo vệ ở quy mô lớn. Story cung cấp đường ray để các tổ chức quyền lợi có thể tích hợp — chứ không phải cạnh tranh.”

Các cuộc chiến pháp lý giữa nhà phát triển AI và chủ sở hữu quyền làm lộ một khoảng trống cấu trúc: internet phát triển nhanh hơn hạ tầng bảo vệ tác phẩm sáng tạo. Báo cáo về token hóa năm 2025 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới nêu rằng các thị trường như vậy tiến hóa “phi tuyến và theo từng giai đoạn”. Việc áp dụng thường bắt đầu trong các môi trường có cấp quyền, được quản lý — chứ không phải trên các mạng mở. Do đó, tuyên bố về “khả năng tương tác pháp lý” của Story có thể cần một lộ trình triển khai theo giai đoạn, phù hợp với quyền riêng tư dữ liệu và chuẩn mực từng khu vực pháp lý.

Đơn giản hóa UX và giữ chân nhà sáng tạo

“Hoạt động cấp phép và quản lý quyền từ lâu là sân chơi của các hãng phim có đội ngũ luật sư,” Muttoni nói. “Thông qua Cổng IP của chúng tôi, bất kỳ ai cũng có thể đăng ký IP on-chain chỉ trong vài phút — không cần luật sư, không trung gian, không phí nền tảng. Mục tiêu là khiến việc cấp phép trở nên trực quan, không quan liêu.”

Tuy vậy, Báo cáo năm 2024 gửi Quốc hội của Văn phòng Sáng chế và Bản quyền Hoa Kỳ nhấn mạnh rằng các giao dịch trên blockchain không làm thay đổi luật sở hữu trí tuệ. Việc chuyển nhượng bản quyền và nhãn hiệu vẫn cần các thỏa thuận bằng văn bản có chữ ký. Hiện tại, các giấy phép on-chain của Story chỉ đóng vai trò như các lớp siêu dữ liệu, không phải văn bản ràng buộc, cho đến khi khả năng thực thi của smart contract được luật hóa rõ ràng.

Tính phản xạ và quản trị Story token

“Tính phản xạ là điều bình thường trên thị trường crypto,” Muttoni nói. “Nhưng IP được đăng ký trên Story gắn với các trường hợp sử dụng thực tế. $IP token vận hành hoạt động cấp phép, staking và quản trị — một tài sản tạo ra giá trị gắn với hoạt động sáng tạo, không phải đầu cơ.”

Phân tích năm 2024 của CFA Institute đưa ra góc nhìn thận trọng hơn: token hóa có thể mở ra các lớp tài sản mới nhưng đối mặt với sự thiếu minh bạch trong định giá và rủi ro lưu ký. Theo họ, nhà đầu tư tổ chức sẽ xem các IP token như một bước phát triển hạ tầng, không phải cuộc chơi đầu cơ — quan điểm có thể làm dịu bớt làn sóng hype quanh $IP token của Story.

Dữ liệu như tín hiệu thị trường

Khi nhu cầu của AI về dữ liệu đã được cấp phép đầy đủ tăng lên, các thước đo mới có thể định nghĩa giá trị của IP — như khối lượng cấp phép, mức tích lũy tiền bản quyền và tốc độ truy xuất nguồn gốc.

“Một số IP giá trị nhất sẽ là các tài sản được cấp phép cho việc huấn luyện AI,” Muttoni nói. “Điểm nghẽn của AI không phải là năng lực tính toán — mà là dữ liệu đã được cấp phép đầy đủ. Poseidon, một dự án trên Story, cho phép bất kỳ ai cấp phép dữ liệu đời thực như IP, tạo ra giá trị đo lường được giữa nhà cung cấp dữ liệu, nhà phát triển AI và người dùng.”

Điều này tương đồng với chia sẻ của Rayhaneh Sharif-Askary, Trưởng bộ phận Sản phẩm & Nghiên cứu tại Grayscale, người mô tả Story là “kết nối cơ chế điều phối trên blockchain với việc huấn luyện mô hình AI.” Bà cho biết mô hình của Poseidon có thể biến các hoạt động thường ngày của con người thành dữ liệu đã được token hóa và cấp phép đầy đủ cho machine learning. Những nhận xét này cho thấy IP có thể lập trình được có khả năng kết nối nền kinh tế sáng tạo và phát triển AI trong cùng một hạ tầng.

Sự giao thoa giữa IP và AI làm nổi bật cuộc tranh luận chính sách rộng hơn. Báo cáo WIPO năm 2024 cho biết đổi mới sẽ bứt phá khi luật pháp, nghiên cứu và thương mại cùng tiến. Thành công dài hạn của Story có lẽ phụ thuộc ít hơn vào cơ chế của token và nhiều hơn vào việc quản trị IP toàn cầu có theo kịp công nghệ hay không.

Kết luận

IP có thể lập trình đang chuyển từ khái niệm sang hạ tầng. Sự kết hợp giữa tự động hóa, quản trị và khả năng tương tác của Story đặt dự án tại giao điểm giữa văn hóa và mã nguồn. Tuy vậy, như các báo cáo từ WIPO, IMF, WEF, CFA và Văn phòng Bản quyền Hoa Kỳ nhấn mạnh, tiến trình sẽ diễn ra từ tốn và được thúc đẩy bởi yêu cầu tuân thủ. Nếu thành công, Story có thể định nghĩa lại cách quyền sáng tạo lưu chuyển trong nền kinh tế toàn cầu; còn nếu không, dự án có thể vẫn chỉ là một bản mẫu chờ sự đồng bộ về quy định.